Leynilegar aðgerðir alríkislögreglunnar gegn bandarískum borgurum.

Í ljósi þess að öðru hverju dúkkar upp hugmyndin um auknar heimildir lögreglunnar til að hlera án dómsúrskurðar og jafnvel einhvers konar afbrigði að leynilögreglu (þó hún sé yfirleitt ekki kölluð það) þá birti ég hér grein sem ég vann 2003 upp úr skýrslu þingnefndar Bandaríkjaþings frá 1976.

_______________________________________________________

 

 

Í janúar 1975 setti bandaríska þingið saman nefnd til að rannsaka að hve miklu leyti stofnanir alríkisins framkvæmdu ólöglegar eða siðlausar aðgerðir[1].

 

 

Uppgötvannir þingnefndarinnar gerðar opinberar

 

Ári síðar gaf nefndin út skýrslur um hvers hún varð vísari. Í þeim kemur fram að í trássi við lög og stjórnarskrá[2] „hefðu verið framkvæmdar leynilegar aðgerðir, [að frumkvæði yfirmanna alríkislögreglunnar[3] og með vitund dómsmálaráðherra og annarra aðstoðarmanna Bandaríkjaforseta[4],] í þeim tilgangi að trufla og gera tortryggilega löglega stjórnmálastarfsemi bandarískra einstaklinga og hópa, og notað til þess hættulegar og niðurlægjandi aðgerðir […]“[5]

 

Upphaf og „endir“ aðgerðanna

 

„COINTELPRO, (skamstöfun fyrir “counterintelligence program”, var samheiti þessara aðgerða sem) hófust 1956, að hluta til vegna óánægju með úrskurð Hæstaréttar Bandaríkjanna sem takmarkaði völd stjórnvalda til að fara, fyrir opnum tjöldum, gegn mótmælahópum.“[6] Aðgerðunum lauk 1971, eftir að gögn um þær láku til fréttastofa sem leiddi til þess að hafin var lögsókn gegn alríkislögreglunni til að krefjast að hún afhenti öll önnur gögn sem tengdust aðgerðunum.[7]

 

Markmið aðgerðanna

 

COINTELPRO aðgerðirnar voru framkvæmdar undir því yfirskini að „vernda öryggi landsins og koma í veg fyrir ofbeldi.“[8] Nefndin komst hins vegar að þeirri niðurstöðu að „eina skýringin fyrir öllum þeim tilfellum sem þessar aðgerðir höfðu ekkert hugsanlegt samband við annað hvort öryggi landsins eða að koma í veg fyrir ofbeldi, […] væri að alríkislögreglan hefði hlutverk við að viðhalda ríkjandi þjóðfélags- og stjórnmálaskipan, og aðgerðir hennar skyldu miða að því að berjast gegn þeim sem ógna þeirri skipan.“[9]

 

Gegn hverjum beindust aðgerðirnar?

 

Aðgerðirnar beindust gegn einstaklingum og hópum sem vildu breytingar á þjóðfélaginu.[10] Meðal þeirra voru:

-       Hreyfingin gegn Víetnamstríðinu (The Anti-Vietnam War Movement).[11]

-       Kvennfrelsishreyfingin (The Womans Liberal Movement).[12]

-       Herferð fátæks fólks (The Poor Peoples Campaign).[13]

-       Þjóðernisprógram svartra (The Black Nationalist Program).[14]

-       Samstarfsnefnd háskóla um að rökræða utanríkisstefnu (The Interuniversity Commitee for Debate on Foreign Policy).[15]

-       Samtök velferðarmæðra (A Welfare Mothers Organizations).[16]

-       Samtök lýðræðissinnaðra stúdenta (The Students for a Democratic Society).[17]

-       Every Black Students Union (Öll stúdentasamtök svartra).[18]

-       Öldungardeildar- og fulltrúadeildar þingmenn (Senators and Congressmen).[19]

-       Hæstaréttardómari (A Suprene Court Justice), aðrir embættismenn og blaðamenn.[20]

-       Aðilar í hreyfingunni fyrir borgaralegum réttindum (The Civil Rights Movement), m.a. Marthin Luther King.[21]

 

Aðgerðum COINTELPRO var „augljóslega ætlað að hindra borgara í að ganga í [m.a.þessa] hópa, vinna gegn þeim sem þá þegar voru í hópunum og koma í veg fyrir tjáningu skoðanna.“[22]

 

Hvers konar aðferðum var beitt?

 

Aðferðir sem höfðu reynst vel í baráttunni gegn soviétskum njósnurum voru, í COINTELPRO aðgerðunum, notaðar ólöglega af alríkislögreglunni í baráttu sinni gegn bandarískum borgurum sem voru ósáttir við ríkjandi ástand.[23] „Fjöldi aðgerðana fólu í sér hættu á alvarlegum líkamlegum skaða eða dauða þess sem þær beindust gegn.“[24]

 

Aðgerðirnar fólu m.a. í sér að:

-       Opna póst og hlera símtöl.[25]

-       Njósna og halda skýrslur um öldungardeildar- og fulltrúadeildarþingmenn. Þær geymdu m.a. upplýsingar um skoðanir þeirra á Víetnamstríðinu, viðbrögð þeirra við lagatillögum stjórnvalda og hjúskaparbrot þeirra. - Þessar upplýsingar fengust með hlerunum (sem m.a. forseta Bandaríkjanna, dómsmálaráðherra og aðrir starfsmenn Hvítahússins höfðu beðið um)[26] og var dreift til manna í æðstu stigum alríkisstjórnarinnar.[27]

-       Brjótast inn, án heimilda, til einstaklinga og hópa sem alríkislögreglan taldi spillandi, til m.a. að koma fyrir hlerunarbúnaði og stela listum yfir meðlimi.[28]

-       Notafæra sér sambönd sín við fjölmiðla til að hafa á leynilegan hátt áhrif á sýn almennings á einstaklingum og hópum,[29] koma í veg fyrir að fólk gæti birt greinar í fjölmiðlum[30] og koma í veg fyrir eða tefja birtingu greina sem innihéldu gagnrýni á alríkislögregluna.[31]

-       Hafa áhrif á stefnu stjórnvalda og skoðanir almennings með lygum og blekkingum.[32]

-       Nota skattþjónustuna til að ónáða meðlimi ofangreindra hópa svo þeir hefðu minni tíma til taka þátt í starfsemi hópanna.[33]

-       Hafa samband við vinnu- og styrkjaveitendur til að fá meðlimi rekna úr vinnu og styrki fellda niður.[34]

-       Senda bréf til maka meðlima í hópum sem vildu breytingar á þjóðfélaginu, þar sem þeir voru ranglega sakaðir um framhjáhald, í þeim tilgangi að skapa viðvarandi vantraust, svo tíminn sem færi í  áhyggjur af því hvað væri hægt að gera til að bjarga sambandinu, væri ekki notaður í starfsemi með hópunum. Þessar aðgerðir eyðilögðu mörg hjónabönd.[35]

-       Hræða fólk skipulega frá því að tjá sig, með því að vera sífellt að hafa samband við meðlimi í hópunum.[36]

-       Hvetja til klíkustríða milli ofbeldishneigðra hópa (eins og The Black Panther Party og US, Inc.).[37]

-       Ljúga upp á meðlim ofbeldishneigðs hóps að hann væri uppljóstrari. Þessi aðferð var notuð þrátt fyrir að alríkislögreglumenn vissu af tilfellum þar sem uppljóstrarar hefðu verið drepnir fyrir þessar sakir.[38]

-       Koma í veg fyrir að fólk tjáði sig, kenndi, skrifaði og birti greinar[39] með því að:

-    Koma í veg fyrir fundi og ræðuhöld.[40]

-    Skipta sér af friðsamlegum mótmælum.[41]

-    Koma í  veg fyrir að hóparnir mynduðu útibú.[42]

-    Fá háskóla- og menntaskólakennara rekna.[43]

-    Koma í veg fyrir útbreyðslu bóka, blaða og tímarita.[44]

-    Koma í veg fyrir að fólk gæti birt greinar í fjölmiðlum[45]

 

Aðgerðunum lýkur opinberlega

 

Þrátt fyrir að COINTELPRO aðgerðunum lyki 1971 voru, við útgáfu skýrslunnar, enn í gangi svipaðar leynilegar aðgerðir ásamt ágengum rannsóknum.[46] „Ágengar rannsóknir eru enn notaðar og geta verið meira heftandi en leynilegar aðgerðir. Nafnlaust bréf er hægt að vísa frá sér sem hrekk, en heimsók frá alríkislögreglunni er ekki svo auðvelt að líta fram hjá.“[47]

 

Markmið og vonir þingnefndarinnar með útgáfu skýrslanna

 

Markmið þingnefndarinnar með útgáfu skýrslanna var að „veita heilsteyptan grunn staðreynda fyrir upplýsta umræðu þings og þjóðar um þau grundvallar atriði sem hafa áhrif á hlutverk aðgerða opinberra leyniþjónusta í frjálsu þjóðfélagi, og leggja til þær laga- og framkvæmdaraðgerðir, sem að mati nefndarinnar, væru viðeignandi til að koma í veg fyrir að fyrrum misbeiting endurtaki sig og til að tryggja nægilega samhæfingu, stjórnun og yfirsýn á úrræðum, getu og aðgerðum leyniþjónusta þjóðarinnar.“[48]

 

Nefndin vonaði að „þessar skýrslur muni hvetja til þjóðarumræðu, ekki um „Hver gerði það?“, heldur um „Hvernig gerðist það og hvað er hægt að gera til að koma í veg fyrir að það gerist aftur?“.[49] Þingnefndin lagði m.a. til að leyniþjónusturnar skyldu, í aðgerðum sínum, virða Stjórnarskrána og önnur lög,[50] og að þær yrðu að fá heimildir frá dómstólum fyrir hlerunum og bréfaopnunum.[51]

 

Hver hefur þróunin verið frá útgáfu skýrslanna árið 1976

 

Árið 1996 fékk Bill Clinton, þáverandi forseti Bandaríkjanna, samþykkt lagafrumvarp sem heimilaði leyniþjónustum að brjóta á stjórnarskrábundnum rétti Bandaríkjamanna.[52] Stjórnarskrá Bandaríkjanna, sem sett var til að vernda borgarana fyrir ágangi ríkisvaldsins, eru æðstu lög landsins, og öll lög sem ríkisvaldið setur sem stangast á við Stjórnarskrána eru því ekki lög heldur ólög. Núverandi forseti Bandaríkjanna, George W. Bush, hefur gengið enn lengra en Clinton, í því að brjóta á stjórnarskrábundnum rétti Bandaríkjamanna, með Föðurlandsvina lögunum (U.S.A.PATRIOT Act) sem Bandaríkjaþing samþykkti 26. Októbember 2001. Lögin brjóta Stjórnarskrána og draga úr eftirliti dómstóla með því að gefa leyniþjónustum heimildir til að njósna um fólk í Bandaríkjunum án þess að hafa rökstuddan grun (probable cause) um misgjörðir þess og lesa vefpóst án þess að fá fyrir því dómsúrskurð (court order)[53]. Núna síðast þann 13. December 2003 Samþykkti George W. Bush enn önnur lög (Intelligence Authorization Act) sem draga úr eftirliti þings og dómstóla með leyniþjónustum alríkisins.[54]

 

Þingnefndin varar við afleiðingum lélegs eftirlits með framkvæmdavaldi og leyniþjónustum

 

 “[...] ef leyniþjónustur halda áfram að starfa undir framkvæmdarvaldi sem eru ekki settar skorður og haft með því eftirlit á virkann hátt – þá munum við hvorki hafa góðar upplýsingar né þjóðfélag sem er frjálst heima fyrir og nýtur virðingar erlendis.”[55]

Eitt besta eftirlit með njósnum framkvæmdarvaldsins er krafan að sannfæra þurfi dómsvaldið að rökstuddur grunur sé um glæpsamlegt athæfi þeirra sem njósna eigi um.

 

Jón Þór Ólafsson

[1] Bls. v í formála bókar II, skýrslunnar: Intelligence Activities and the Rights of Americans.

   Tekið saman og gefið út af nefnd skipuð af bandaríska þinginu 1976. (Allar aðrar tilvitnannir í  

   þessari grein eru úr sömu skýrslu, nema annað sé tekið fram). (Þessa skýrslu má m.a. finna á

   www.aarclibrary.com undir Church Reports)

[2] Bls. 12 - 14, 137 og 212 í bók II, og bls. 10 í bók III.

[3] Bls. 9 í bók III.

[4] Bls. 11 í bók III.

[5] Bls. 211 í bók II.

[6] Bls. 3 í bók III.

[7] Bls. 3 í bók III. Neðanmálsgrein.

[8] Bls. 6 í bók III.

[9] Bls. 5 og 7 í bók III.

[10] Bls. 212 í bók II.

[11] Bls. 17 í bók II.

[12] Bls. 7 í bók II.

[13] Bls.16 í bók II.

[14] Bls. 214 í bók II.

[15] Bls. 5 í bók III.

[16] Bls. 8 í bók II.

[17] Bls. 8 í bók II.

[18] Bls. 8 í bók II.

[19] Bls. 8, 9 og 10 í bók II.

[20] Bls. 9, 10 og í bók II.

[21] Bls. 11 í bók II.

[22] Bls. 211 í bók II, og bls. 5 í bók III.

[23] Bls. 7 í bók III.

[24] Bls. 8 bók III.

[25] Bls. 1 og 5 í bók II.

[26] Bls 9, 10, 225 og 265 í bók II.

[27] Bls. 8 og 13 í bók II.

[28] Bls. 13 í bók II.

[29] Bls. 15 í bók II.

[30] Bls. 215 í bók II.

[31] Bls. 16 í bók II.

[32] Bls. 216 og 217 í bók II.

[33] Bls. 10 í bók II, og bls. 8 í bók III.

[34] Bls. 10 og 217 í bók II, og bls. 8 í bók III.

[35] Bls. 216 í bók II, og bls. 8 í bók III.

[36] Bls. 217 í bók II.

[37] Bls. 217 í bók II.

[38] Bls. 218 í bók II.

[39] Bls. 215 í bók II.

[40] Bls. 215 og 216 í bók II.

[41] Bls. 216 í bók II.

[42] Bls. 215 í bók II.

[43] Bls. 215 í bók II.

[44] Bls. 216 í bók II.

[45] Bls. 215 í bók II.

[46] Bls. 13 í bók III.

[47] Bls. 12 í bók III.

[48] Bls. v og vi í formála bókar II.

[49] Bls. 12 og 13 í bók III.

[50] Bls. 297 í bók II

[51] Bls. 327 í bók II

[52] Er að finna m.a. í bókinni Perpetual War for Perpetual Peace, eftir Gore Vidal.

[53] M.a. í greinunum Local Officials Rise Up to Defy The Patriot Act í Washington Post þann 21. Apríl 

    2003 og Local Communities Refuse to Enforce Patriot Act á Fox News þann 20. Maí 2003. Sjá á

    www.washingtonpost.com og www.foxnews.com . Upplýsingar um lögin er einnig að finna á

    heimasíðu Bill of Rights Defence Committee á slóðinni www.bordc.org

[54] M.a. í greininni Too Much Power í Washington Post þann 4. Janúar 2004. Sjá á

    www.washingtonpost.com

[55] Bls x í formála bókar II.